Zabytki Okolice
Nowe Miasto Lubawskie
Poznaj bogactwo historyczne i architektoniczne okolic Gminy Nowe Miasto Lubawskie. Odwiedź urokliwe kościoły, zabytkowe dworki, tajemnicze ruiny i malownicze miejsca, które kryją w sobie wyjątkową historię regionu. Ciesz się pięknem lokalnych atrakcji i odkryj ukryte perły Warmii i Mazur!
Skarlin
Skarlin to wieś sołecka położona około 8 km na północny zachód od Nowego Miasta Lubawskiego, zamieszkana przez 655 mieszkańców. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1339 roku jako „Zcyrlin”, była częścią wójtostwa bratiańskiego. Parafię erygowano około 1330 roku, ale miejscowy kościół i 30 gospodarstw zostały zniszczone podczas wojen w 1414 roku. Skarlin od 1570 roku stanowił własność królewską wchodzącą w skład starostwa bratiańskiego.
Kościół pw. św. Bartłomieja – gotycka świątynia zbudowana około 1330 roku, odnowiona w 1793 roku. Znajdują się tam nagrobki trzech księży oraz tablica upamiętniająca ofiary II wojny światowej.
Cmentarz ewangelicki – założony w 1918 roku, funkcjonował do 1945 roku. Zadrzewiony teren o powierzchni około 0,8 ha, pozbawiony nagrobków.
Pomniki i kapliczki – we wsi znajdują się krzyż-pomnik upamiętniający mieszkańców deportowanych przez NKWD w 1945 roku, dwie murowane kapliczki oraz figura Matki Boskiej.
Zabytkowa zabudowa – wieś posiada kilka domów z XIX i początku XX wieku, w tym dawna szkoła, kuźnia i domy o unikalnych cechach architektonicznych, takich jak boniowanie czy drewniane werandy.
Skarlin oferuje wgląd w bogatą historię regionu, pełną zabytków sakralnych i świeckich, będących świadectwem życia dawnych mieszkańców.
GWIŹDZINY
Wieś, położona około 5 km na południowy-wschód od Nowego Miasta Lubawskiego, liczy 834 mieszkańców. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z 1414 roku. Od 1570 roku wieś należała do kapituły chełmińskiej i obejmowała 80 łanów ziemi. W 1910 roku majątek przejął Wilhelm Modrow, a po nim jego syn Henryk, zarządzający do 1945 roku. W 1946 roku majątek stał się częścią PGR Mszanowo.
Zespół podworski
Na zachodnim skraju wsi znajduje się dwór z lat 20. XX wieku, park podworski o powierzchni 3 ha oraz gorzelnia i spichlerz z 1902 roku.
Kościół pw. św. Jana Bosco
Zbudowany w latach 30. XX wieku, z cegły na kamiennej podmurówce, rozbudowany w 1986 roku. Na cmentarzu przykościelnym znajduje się grób ks. Kazimierza Wróblewskiego, upamiętnianego corocznym Memoriałem w brydżu sportowym.
Cmentarz parafialny
Założony po I wojnie światowej, otoczony lipami, z bukiem – pomnikiem przyrody.
Obóz pracy przymusowej
Znajdował się przy szosie na zachód od Gospodarstwa Rolnego „EDEN”, a filia mieściła się w Gwiździnkach.
Inne zabytki
Kapliczka w centrum wsi, szkoła podstawowa z początku XX wieku oraz zespół podworski w Gwiździnkach z końca XIX wieku.
BRATIAN
BRATIAN
Wieś sołecka licząca 1484 mieszkańców, położona 5 km na północ od Nowego Miasta Lubawskiego, u ujścia rzeki Wel do Drwęcy. Nazwa pochodzi od brata Jana z Sandomierza, który w XIII wieku miał tu wybudować zamek. Najstarsza wzmianka o Bratianie pochodzi z 1343 roku.
Zamek krzyżacki
Wybudowany przez Krzyżaków w latach 1343-1359, służył jako siedziba wójtów nowomiejskich. Po bitwie grunwaldzkiej na krótko przeszedł w ręce polskie. Zamek stopniowo popadał w ruinę; dziś zachowały się fragmenty murów i baszty. Z zamkiem wiążą się legendy, m.in. o zaginionych beczkach wina.
Zabytki i miejsca pamięci
W Bratianie znajdują się: dwór z XVIII/XIX w., ewangelicki cmentarz leśny, młyn z 1914 r. oraz kilka kapliczek i pomników upamiętniających m.in. wydarzenia II wojny światowej.
Zabytkowe budynki
Zachowane budynki obejmują stację kolejową z 1902 roku, szkołę z początku XX wieku oraz domy z przełomu XIX i XX wieku.
Kościół pw. św. Brata Alberta Chmielowskiego
Parafia powstała w 1991 roku, a kościół został ukończony w 2004 roku.
CHROŚLE
Wieś sołecka, położona około 6 km na północny zachód od Nowego Miasta Lubawskiego, licząca 341 mieszkańców. Pierwsza wzmianka o Chroślu pochodzi z 1340 roku, kiedy zakon krzyżacki nadał przywilej lokacyjny sołtysowi Tilemanowi Freymfaldowi.
Kościół św. Wawrzyńca
Pierwszy drewniany kościół z XIV wieku spłonął, a na jego miejscu proboszcz Mikołaj wybudował nową świątynię, gdzie prawdopodobnie pochowano Jana Działyńskiego. Kolejne kościoły ulegały zniszczeniom, a ostatni został rozebrany w 1776 roku.
Zabytki i miejsca pamięci
Cmentarz ewangelicki z połowy XIX wieku z kilkunastoma zdewastowanymi nagrobkami, kapliczka z 1946 roku z figurą Chrystusa, a także zabytkowa zabudowa wsi, w tym szkoła i domy z końca XIX wieku.
TYLICE
Wieś sołecka położona około 4 km na wschód od Nowego Miasta Lubawskiego, licząca obecnie 643 mieszkańców. Pierwsza wzmianka o Tylicach pochodzi z 1319 roku. Wieś była wówczas własnością biskupów chełmińskich, a prawo patronatu nad miejscowym kościołem nadano rodzinie Kostków w 1488 roku.
Kościół św. Michała Archanioła
Pierwotny kościół erygowano około 1300 roku. Obecny drewniany kościół z 1700 roku został poważnie uszkodzony przez pożar w 1990 roku, lecz szybko odbudowany dzięki ofiarności parafian. W jego wnętrzu znajduje się barokowy ołtarz z XVIII wieku oraz dwa boczne ołtarze.
Zabytki i miejsca pamięci
W Tylicach znajdują się: zespół podworski z dworem z 1829 roku, cmentarze (parafialny i pobaptystyczny), figura św. Michała Archanioła, kapliczka z 1994 roku oraz kilka zabytkowych domów, w tym szkoła z przełomu XIX i XX wieku.
Pomniki przyrody
W leśnictwie Tylice znajduje się pięć pomników przyrody, w tym dęby, buki, sosny oraz imponująca lipa o obwodzie 640 cm, która przewróciła się w 1994 roku.
Postać historyczna
Tyliczki (obecnie część wsi) były miejscem zamieszkania generała brygady Mikołaja Adolfa Waraksiewicza, znanego dowódcy kawalerii, który osiedlił się tu w 1933 roku.
JAMIELNIK
Jamielnik to wieś sołecka na północno-zachodnim skraju gminy, oddalona o około 12 km od Nowego Miasta Lubawskiego, zamieszkiwana przez 1044 mieszkańców. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z 1320 roku. Od 1570 roku wieś była własnością królewską w starostwie bratiańskim.
W Jamielniku znajduje się malownicza aleja lipowa, kapliczka z 1946 roku, grób rosyjskich żołnierzy z czasów wojny oraz zabytkowe budynki, w tym dworzec kolejowy z 1902 roku, dawny budynek komory celnej, szkoła z początku XX wieku oraz domy z XIX wieku.
Studa
Studa, obecnie część Jamielnika, znajduje się około 2 km na południe od wsi. Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1405 roku. Wieś była dawniej majątkiem rycerskim, który wielokrotnie zmieniał właścicieli.
W Studzie zachował się zespół podworski z XIX wieku, obejmujący dwór, budynki gospodarcze oraz park z ponad 100-letnim drzewostanem.
NAWRA
Nawra to wieś sołecka położona 3 km na północny wschód od Nowego Miasta Lubawskiego, z 445 mieszkańcami. Wzmiankowana w 1404 roku jako Neber, była wówczas własnością Zakonu. Po zniszczeniach wojennych w 1414 roku, od 1557 roku stała się własnością królewską. W 1667 roku wieś posiadała kościół, a w 1880 roku mieszkało tu 368 osób.
W Nawra znajdują się dwie kapliczki: jedna na wzgórzu obok zabudowania nr 52, z ceramiczną figurą Matki Boskiej i datami: „1904” (budowa), „1939” (zniszczenie), „1945” (odbudowa); oraz druga w centrum wsi, z figurą Matki Boskiej i napisem „Matko nie opuszczaj nas”, ogrodzona metalowym płotem.
Pomnik w Nawra, odsłonięty 13 maja 1962 roku, stoi na wyniosłym wzniesieniu, przy granicy z Nowym Miastem Lubawskim. Zbudowany według projektu R. Wachowskiego, przedstawia mur z tabliczkami z nazwiskami mieszkańców zamordowanych i zaginionych podczas II wojny światowej. Przed pomnikiem znajduje się plac apelowy i metalowe maszty.
RADOMNO
Radomno to wieś sołecka położona na południowym brzegu jeziora Radomno, w północno-wschodniej części gminy, około 12 km na zachód od Lubawy, z 590 mieszkańcami. Wzmiankowana w 1316 roku jako Radam, była wtedy własnością komtura dzierzgońskiego Lutera z Brunszwiku. Od 1570 roku wieś wchodziła w skład starostwa bratiańskiego. W 1885 roku mieszkało tu 1105 osób.
W Radomnie znajduje się zespół podworski z dworem z II połowy XIX wieku, otoczonym parkiem o powierzchni około 4 ha, oraz zabudowaniami gospodarczymi. Kościół parafialny p.w. Serca Jezusowego, zbudowany w latach 1903-1906, jest neogotycki, z bogatym wyposażeniem wnętrza, w tym polichromiami i witrażami. Przy kościele istnieje cmentarz z kapliczką, na którym znajdują się nagrobki z XVIII i XIX wieku.
W Radomnie znajdują się również dwie kapliczki w części Tabory. Pierwsza z 1919 roku, z figurą Matki Boskiej i metalowym krzyżem, a druga, murowana, z ceramiczną figurą Matki Boskiej, otoczona metalowym ogrodzeniem. W Tabory znajduje się także budynek dawnej strażnicy z lat powojennych.
Zabytkowe budynki w Radomnie to m.in. dworzec kolejowy z 1902 roku (obecnie mieszkalny), szkoła z początku XX wieku (obecnie mieszkalna), plebania z tego samego okresu oraz kilka domów mieszkalnych z końca XIX i początku XX wieku.
LEKARTY
Lekarty to wieś sołecka położona 9 km na północny zachód od Nowego Miasta Lubawskiego, z 259 mieszkańcami. Wzmiankowana po raz pierwszy w 1402 roku jako Eckhortsdorf, była częścią wójtostwa bratiańskiego. W 1414 roku wieś doznała znacznych zniszczeń w wyniku działań wojennych. Od 1570 roku Lekarty liczyły 15 chłopów, sołtysa, 3 zagrodników oraz bartnika, a także posiadały karczmę i wyszynk piwa.
W Lekartach znajdują się dwa istotne obiekty. Pierwszy to drewniany krzyż przydrożny w północno-zachodniej części wsi, przy rozwidleniu dróg do Biskupca Pomorskiego, Jamielnika i Study, o wysokości 6 m. Obok krzyża rośnie lipa o obwodzie 4 m i wysokości 22 m, licząca około 150 lat.
Drugi obiekt to kapliczka przy szosie w kierunku Nowego Dworu. Murowana z cegły, na planie kwadratu, o wysokości 3,2 m, z przeszklonymi wnękami. W dolnej wnęce znajduje się figura Matki Boskiej, a w górnej figura Chrystusa. Nad wnękami czterospadowy, blaszany daszek z metalowym krzyżem. Kapliczka otoczona jest drewnianym ogrodzeniem z furtką oraz dwoma lipami.
MSZANOWO
Wieś będąca siedzibą władz gminy. położona nad Drwęcą, ok. 2 km na północny wschód od Nowego Miasta Lubawskiego, zamieszkana obecnie przez 427 mieszkańców.
Wzmiankowana po raz pierwszy w roku 1327 (w tym okresie występuje jako „Wipsanow”). przy okazji nadania przez biskupa chełmińskiego Otto Mikołajowi z Tylic ziem. które leżały między jego dotychczasową posiadłością a Drwęcą i Welem. W roku 1546 kapituła chełmińska odstępuje wieś biskupowi Tidemanowi. a 8 lat później biskup chełmiński Jan Lubodzieski przekazuje wieś ponownie kapitule chełmińskiej.
ŁĄKI BRATIAŃSKIE
Łąki Bratiańskie to malownicza miejscowość położona nad rzeką Drwęcą, około 92 mieszkańców, znajdująca się między Nowym Miastem Lubawskim a Bratianem. Wzmiankowana po raz pierwszy około 1400 roku, kiedy to wójt bratiański Filip von Kleeberg zbudował tu kaplicę pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny. Obecnie Łąki są częścią wsi Bratian.
Historyczne źródła sugerują, że Łąki mogły być miejscem pogańskiego kultu, gdzie czczono boginię Majumę. Tradycja lokalna wskazuje, że już w XIII wieku istniała tu kaplica z wizerunkiem Matki Boskiej, choć brak jest pisemnych potwierdzeń. W 1624 roku starosta bratiański Paweł Działyński sprowadza do Nowego Miasta Lubawskiego Ojców Reformatów, a rok później lisowczycy i Szwedzi niszczą miasto oraz miejscowy kościół. W 1631 roku Paweł Działyński przenosi Reformatów do Łąk, gdzie znajduje się kaplica z cudowną figurą Matki Boskiej. Drewniana kaplica wkrótce spłonęła, a w 1638 roku rozpoczęto budowę nowego kościoła i klasztoru pod wezwaniem Wniebowzięcia Matki Boskiej.
W latach 1682-1690 biskup chełmiński Zbigniew Opaliński wznosi przy kościele kaplicę, w której prawdopodobnie został pochowany po swojej śmierci. Na początku XVIII wieku Tomasz i Teresa Działyńscy fundują przy łąkowskim kościele kaplicę rodzinną. Sanktuarium w Łąkach, będące pod opieką Ojców Reformatów, przyciągało coraz więcej pielgrzymów dzięki licznym cudom za wstawiennictwem Matki Boskiej Łąkowskiej. W 1750 roku papież Benedykt XIV zgodził się na koronację cudownego wizerunku, a ceremonia odbyła się 4 czerwca 1752 roku.
W XVIII i XIX wieku Łąki były znane jako „Zachodniopruska Częstochowa”, przyciągając pielgrzymów z całego kraju. W 1785 roku rozpoczęto budowę nowego, większego kościoła, który ukończono pięć lat później. Jednak w 1875 roku pruska ustawa o likwidacji klasztoru poważnie zaszkodziła wspólnocie, a 27 września tego roku klasztor został ostatecznie zamknięty, a zakonnicy wypędzeni. Pożar, który wybuchł 5 maja 1882 roku, zniszczył kościół i zabudowania klasztorne, ale cudowna figura została uratowana i przeniesiona do nowomiejskiej fary, gdzie znajduje się do dziś.
Legenda związana z cudowną figurą Matki Boskiej Łąkowskiej opowiada o tym, jak dzieci bawiące się nad Drwęcą zobaczyły figurę płynącą w górę rzeki. Po jej wyłowieniu i przeniesieniu do nowomiejskiej fary, figura zniknęła, ale została odnaleziona przez żebraków na drzewie w Łąkach. Kaplica została zbudowana, by umieścić cudowną figurę.
Współcześnie Łąki Bratiańskie są miejscem o dużym znaczeniu religijnym, z kapliczką przy szosie prowadzącej w kierunku Olsztyna, gdzie na cokole stoi figura Matki Boskiej. Ruiny klasztoru, które przetrwały, pełnią funkcje religijne w ramach szlaku sanktuaryjnego północnej Polski. 8 września odbywa się tu wielki odpust, podczas którego cudowna figura Matki Boskiej płynie łodzią po Drwęcę w procesji z bazyliki nowomiejskiej do Łąk Bratiańskich.
Kurzętnik
Gmina Kurzętnik to prawdziwa perełka dla miłośników historii i architektury. Znajdziesz tu zabytki, które przeniosą Cię w czasie i odsłonią bogatą przeszłość regionu. Warto odwiedzić malownicze kościoły, klasycystyczne dwory oraz interesujące pomniki przyrody, które razem tworzą niepowtarzalny obraz kulturowy tego miejsca. Zanurz się w fascynującej historii Kurzętnika i odkryj jego ukryte skarby.
Kurzętnik
Gmina Kurzętnik, składająca się z 19 sołectw, oferuje wiele atrakcji turystycznych. Wśród nich znajdują się ruiny zamku, ścieżka dydaktyczna z drogą krzyżową oraz amfiteatr, który pełni funkcję kulturalną i stanowi punkt widokowy na miejscowość i dolinę Drwęcy. Największym jeziorem Pojezierza Brodnickiego jest Jezioro Wielkie Partęczyny, gdzie znajduje się ośrodek wypoczynkowy i rezerwat florystyczny na wyspie.
Warto zwrócić uwagę na zabytki architektoniczne, takie jak:
- Gotycki kościół z XIV wieku w Kurzętniku, przebudowany w XVII wieku.
- Ruiny XIII-wiecznego zamku w Kurzętniku.
- Barokowy kościół z 1780 roku w Mikołajkach.
- Zachowany zespół budynków wokół rynku w Kurzętniku.
Gmina ma także wiele walorów naturalnych, takich jak:
- Jeziora: Wielkie Partęczyny (największe w byłym województwie toruńskim), Skarlińskie i Wielkie Dębno.
- Rzeka Drwęca, największy w kraju ichtiologiczny rezerwat przyrody.
- Obszary leśne z przewagą sosny, objęte ochroną krajobrazową.
- Głaz narzutowy w Kurzętniku oraz modrzew europejski w Brzozie Lubawskim.
- Brodnicki Park Krajobrazowy z rezerwatami „Żurawie Bagno” i „Wyspa”.
Gmina Kurzętnik, włączona w 1993 roku do „Zielonych Płuc Polski”, jest częścią specjalnego obszaru ochrony siedlisk Natura 2000. W jej granicach znajdują się również rezerwaty przyrody i użytek ekologiczny, jak Bagno Mostki i Tereszowskie Łąki.
Grodziczno
Gmina Grodziczno to miejsce, gdzie historia spotyka się z urokliwym krajobrazem. Odkryj unikalne zabytki, takie jak urokliwe kościoły, dawne dwory i zabytkowe budynki, które opowiadają historie minionych epok. Region oferuje bogatą paletę atrakcji dla miłośników architektury i kultury, które przeniosą Cię w fascynującą przeszłość Grodziczna.
Grodziczno
Gmina Grodziczno, położona w południowo-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, obejmuje 17 sołectw i ma powierzchnię 15.427 ha. Głównym źródłem dochodu mieszkańców jest rolnictwo, ale gmina przyciąga także turystów dzięki bogatym atrakcjom przyrodniczym, w tym rzece Wel oraz ponad 20 jeziorom, takim jak Kiełpińskie, Jakubowskie, Linowiec i Katlewskie.
W regionie znajdują się również cenne obszary chronione, jak Welski Park Krajobrazowy oraz planowany rezerwat „Piekiełko nad Wlą”. Warto zwrócić uwagę na trzy pomniki przyrody i parki wiejskie.
Ścieżka wokół jeziora Kiełpińskiego
Ścieżka wokół jeziora Kiełpińskiego to 2-3 godzinna wyprawa piesza, która jest również dostępna dla rowerzystów, chociaż szlak bywa trudny i wymaga prowadzenia roweru w niektórych miejscach. Trasa zaczyna się przy rozwidleniu z pieszą trasą wokół jeziora Okuminek. Wędrówka prowadzi przez wąską, stromą ścieżkę otoczoną sosnami i leszczynami, a także przez świerkowy las, który może być trudny do przejścia ze względu na silne ocienienie i zakwaszenie gleby.
Po przejściu przez sztucznie utrzymywany drzewostan, ścieżka prowadzi w kierunku jeziora Kiełpińskiego, mijając roślinność ciepło- i sucholubną, taką jak rozchodnik ostrogi i świerzbnicę polną. Przechodzimy przez obszary podmokłe, które są siedliskiem ptaków wodnych i zwierzyny łownej. Można tu spotkać dziki „kąpiące” się w błotnistych miejscach oraz różne gatunki ptaków, w tym bączka i żmiję zygzakowatą.
Po przejściu przez mostek i dalszej wędrówce, docieramy do południowego krańca jeziora, gdzie znajduje się punkt widokowy. Stąd można podziwiać ptaki wodne, takie jak kaczki krzyżówki, łabędzie i perkozy dwuczube, a także potężne głazy, które noszą ślady działalności kamieniarzy.
Trasa prowadzi następnie wzdłuż brzegu jeziora, gdzie można obserwować zmieniający się krajobraz: od trzcinowisk do lasów mieszanych, z licznymi gatunkami roślin i zwierząt. Na końcu trasy docieramy do ogrodzenia ośrodka wypoczynkowego, które omijamy i wracamy do przystanku PKS, skąd rozpoczęliśmy wyprawę.
Biskupiec
Gmina Kurzętnik to prawdziwa perełka dla miłośników historii i architektury. Znajdziesz tu zabytki, które przeniosą Cię w czasie i odsłonią bogatą przeszłość regionu. Warto odwiedzić malownicze kościoły, klasycystyczne dwory oraz interesujące pomniki przyrody, które razem tworzą niepowtarzalny obraz kulturowy tego miejsca. Zanurz się w fascynującej historii Kurzętnika i odkryj jego ukryte skarby.
Bielice
Bielice Znane jako Bielitz, wieś o długiej historii, związana z biskupem Prus. W XIX wieku miała dworzec kolejowy, tartak i mleczarnię. W czasie II wojny światowej Niemcy rozstrzelali nauczyciela Tomasza Bossa. Po wojnie zniszczoną mleczarnię przekształcono na fabrykę środków piorących. Stacja kolejowa „Biskupiec Pomorski” była miejscem przechowywania zagrabionych dóbr. W Bielicach znajdował się również drewniany kościół, którego pozostałości odkryto podczas budowy gimnazjum.
Biskupiec
Biskupiec Miasto założone przez biskupa Rudolfa w 1325 roku. Miał prawa miejskie do 1939 roku. Charakteryzowało się prostokątnym rynkiem i kościołem, który w 1945 roku został zniszczony. W 1894 roku zbudowano kościół pod wezwaniem św. Jana Nepomucena. W okresie międzywojennym i II wojnie światowej Biskupiec miał istotne znaczenie gospodarcze i handlowe, z fabryką maszyn rolniczych i licznymi rzemieślnikami. Po wojnie miasto utraciło prawa miejskie.
Czachówki
Czachówki W XVI wieku były własnością królewską, później przeszły w ręce rodu Ruchardt. W XX wieku pałac i park użytkowane były przez różne instytucje, obecnie są w rękach Gospodarstwa Rolnego „Czachpol”. Dwór z XIX wieku rozbudowany w 1900 roku. Cmentarz rodziny Ruchardt i grób nieznanego żołnierza z I wojny światowej znajdują się w parku.
Gaj
Gaj Nazwa pochodzi prawdopodobnie od „gaj”, czyli las. Dwie drewniane chałupy z XIX wieku, z których jedna była Dekanalnym Ośrodkiem Kolonijnym od 1995 roku. Znajduje się tu najstarszy krzyż przydrożny w parafii oraz kapliczka Najświętszej Maryi Niepokalanej. Cmentarz ewangelicki z XIX wieku, obecnie zamknięty, z zachowanymi nagrobkami.
Krotoszyny
Historia i Tło: Krotoszyny, położone nad jeziorem, były znane w średniowieczu pod różnymi nazwami, w tym Sighardisdorf i Segersdorf. Od 1325 roku były pod panowaniem Krzyżaków, a po I rozbiorze Polski w 1772 roku weszły w skład Prus. W XVIII wieku przyjęły obecną nazwę. W okresie międzywojennym istniała tutaj szkoła podstawowa, a po wojnie odbudowano ważne budynki administracyjne i społeczne.
Kościół i Parafia: Pierwszy kościół Św. Trójcy, ufundowany przez Krzyżaków, zniszczono w 1410 roku. Nowy kościół, wybudowany w 1922 roku, jest dziś nowoczesną świątynią z cegły.
Cmentarz: W pobliżu kościoła znajduje się cmentarz parafialny z grobami z XIX wieku i współczesnymi.
Legendy:
Kościół w jeziorze: Według legendy, zatopiony kościół w jeziorku Kociołek można by zobaczyć, wrzucając srebrną monetę w Wielkanoc, co miało powodować lament zatopionych dzwonów.
Krotos i Zyna: Opowieść o miłości Krotosa i Zyny, mimo sprzeciwu rodziców, która dała nazwę dzisiejszej wsi.
Sikhar i Disdorf: Legenda o braciach, którzy podzielili wieś, która ostatecznie połączyła się jako Krotoszyny.
Nieistniejące Budynki:
- Dom Nauczyciela: Dawna strażnica graniczna i ośrodek zdrowia.
- Drewniane Chaty: Zniszczone lub przebudowane.
- Piekarnia: Obecnie sklep pani Tryniszewskiej.
- Komisariat Policji: Teraz dom państwa Ciskowskich.
- Rozlewnia Mleka: Obecnie dom państwa Balewskich.
- Urząd Gminy: Początkowo w budynku państwa Widomskich, później pani Domskiej.
- Przedszkole: Obecnie mieszkanie pani Domskiej.
- Piwnice: Schronienie w czasie II wojny światowej.
- Ubojnia i Masarnia: Zachował się „parsk” do składowania lodu.
- Gminny Ośrodek Kultury: Teraz Biblioteka Publiczna i sklep spożywczy.
- Teatrzyk: Wystawiał sztuki Fredry.
Odwiedź Krotoszyny i poznaj ich fascynującą historię oraz legendy!
Lipinki
Historia: Lipinki powstały w I połowie XIV wieku jako Wikry. W 1339 roku wielki mistrz Dytryk von Altenburg nadał 80 łanów osadnikowi Wykerowi, tworząc wieś na prawie chełmińskim. W średniowieczu należała do zakonu krzyżackiego, a po 1466 roku do starostwa radzyńskiego. W I wojnie światowej zginęło tu 45 osób, a podczas II wojny światowej mieszkańcy dzielnie walczyli o niepodległość. Wieś została wyzwolona 23 stycznia 1945 roku.
Kościół: Kościół parafialny, zbudowany w 1339 roku przez Krzyżaków, jest jedyną ocalałą budowlą z czasów wojen polsko-krzyżackich. W XVII wieku rozbudowany przez ks. A. Wronkowskiego. Gotycka struktura z barokowymi elementami, w tym neogotycką kruchtą i wieżą. Wnętrze kościoła, odnowione w 2005 roku, zachowuje neogotycki chór muzyczny.
Parafia: Założona w 1300 roku przez Krzyżaków, erygowana w 1339 roku. W XIX i XX wieku parafią zarządzali m.in. ks. Franciszek Wróblewski, odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi, i ks. Jan Gregorkiewicz. Obecnie proboszczem jest ks. Michał Klimas.
Muzeum: W Szkole Podstawowej im. Juliana Tuwima, założone w 1998 roku. Eksponaty obejmują starodawne ławki szkolne, żelazka węglowe, lampy naftowe i inne przedmioty codziennego użytku.
Legendy:
- Herb Fragsteinów: Historia rodu związana z herbem, który ewoluował z mosiężnych liter na płycie nagrobnej w Lipinkach. Możliwe, że rodzina pochodzi z Graubinden w Szwajcarii lub była związana z rycerzami-rolnikami Śląska.
Inne: W 1887 roku wybuchł strajk dzieci na Pomorzu, w tym w Lipinkach, przeciwko nauczaniu religii w języku niemieckim. W ramach represji dzieci były karane przez nauczycieli.
Łąkorek
Łąkorek to miejscowość o długiej i bogatej historii, której pierwsze ślady ludzkiej działalności sięgają czasów wczesnośredniowiecznych. Znajduje się tu pozostałość nawodnej osady, odkryta w XIX wieku przez niemieckiego badacza Maxa Toeppena, położona nad wschodnim brzegiem jeziora Łąkorz. Osada ta, prawdopodobnie rezydencja krzyżacka, była znaczącym miejscem w XIV wieku, znanym pod nazwą Parthaczyn.
Zamek i Dwór w Łąkorzu: Pierwsze wzmianki o folwarku w Łąkorzu pochodzą z 1449 roku, kiedy należał on do komturii radzyńskiej. W kolejnych stuleciach folwark przeszedł pod zarząd starostwa radzyńskiego, a później stał się własnością królestwa polskiego. Dwór, znajdujący się nad jeziorem, uległ z czasem zniszczeniu, a pozostałości zabudowań folwarcznych przekształcono w różne funkcje.
Zabytki w Łąkorzu: Zespół pałacowo-parkowy w Łąkorzu obejmuje park o powierzchni 5,3 ha, spichlerz, stajnię, oborę, owczarnię, stodołę, lodownię, oraz dawne domy robotników sezonowych. Na uwagę zasługuje również nieczynny już cmentarz ewangelicki oraz krzyż nad jeziorem Łąkorz, który nazywany jest Wielgrobiem. Legenda głosi, że miejsce to było miejscem pochówku żołnierzy z czasów polsko-szwedzkich wojen oraz napoleońskich.
Friedrich Lange (1849-1927) był właścicielem majątku w Łąkorzu, lekarzem i fundatorem szpitala w Nowym Mieście Lubawskim. Był znany jako wybitny chirurg i „Pionier niemieckiej chirurgii w Ameryce”. Jego prace medyczne oraz zaangażowanie społeczne przyniosły mu duże uznanie zarówno w Europie, jak i Ameryce. Lange był też fundatorem wielu instytucji i wspierał lokalną społeczność. Po jego śmierci, zgodnie z jego wolą, majątek Łąkorek przeszedł na własność powiatu lubawskiego.
Dziś: Obecnie dwór w Łąkorzu i jego otoczenie są stopniowo remontowane i zabezpieczane. Część zabudowań jest wykorzystywana na mieszkania pracowników gospodarstwa rolnego oraz na plac zabaw dla dzieci. Tereny te oferują ciekawe trasy spacerowe i możliwość obcowania z historią regionu.
Łąkorek jest przykładem miejsca, w którym historia przenika się z teraźniejszością, a dziedzictwo kulturowe wciąż jest żywe.
Łąkorz
Łąkorz, znany dawniej jako Linker, Alde Linkor czy Łąkorz Wielki, to miejscowość o średniowiecznym rodowodzie, której początki sięgają pierwszej połowy XIV wieku. W pobliżu wsi odkryto rzymskie monety z czasów Antoninów, co wskazuje na dawne szlaki handlowe przez te tereny. Wieś była własnością zakonu krzyżackiego i należała do komturstwa radzyńskiego. Po wojnie trzynastoletniej w 1466 r. weszła w skład Królestwa Polskiego. W czasie II wojny światowej wieś ucierpiała wskutek działań niemieckiego okupanta oraz represji NKWD, co upamiętniono tablicą przy kościele św. Mikołaja.
Kościół św. Mikołaja z połowy XIV wieku jest budowlą gotycką z ceglanymi ścianami, wieżą i dwuspadowym dachem. Wnętrze kościoła kryje polichromowany strop z ok. 1910 roku. Niestety, dwa dzwony kościelne zostały zagrabione przez Niemców w 1942 roku.
Muzeum Lokalne w Łąkorzu, otwarte w 1995 roku przez Jana Ostrowskiego, prezentuje ekspozycje wiejskich maszyn rolniczych, narzędzi, przedmiotów codziennego użytku oraz dawnych warsztatów rzemieślniczych. Wystawy obejmują m.in. skansen maszyn rolniczych, rekonstrukcję starej kuźni oraz ekspozycję życia wiejskiego z początku XX wieku.
Inne atrakcje to drewniane chaty z XIX wieku, kapliczka Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej z 1920 roku, stary wiatrak na wzgórzu oraz lokalne legendy, jak ta o zatopionym kościele w jeziorze Okonek.
Łąkorz ma również swoje miejsce w historii Polski – według podań, król Władysław Jagiełło polował w okolicznych lasach przed bitwą pod Grunwaldem, a Józef Piłsudski odwiedził wieś w latach międzywojennych.
Osówko
Osówko to wieś z długą historią, której początki sięgają średniowiecza. Na przestrzeni wieków była świadkiem wielu zmian, zarówno politycznych, jak i społecznych, odzwierciedlając burzliwe dzieje regionu.
W centrum wsi znajduje się dwór, który kiedyś był dumą i symbolem lokalnej arystokracji. Choć z dawnej świetności budowli niewiele już pozostało, dwór pełni obecnie funkcję mieszkalną. W pobliżu można znaleźć mogiłę dawnego właściciela, będącą cichym świadkiem przeszłości tego miejsca.
Osówko, choć niewielkie, oferuje urokliwe krajobrazy oraz atmosferę spokojnej, wiejskiej miejscowości, gdzie historia i teraźniejszość przenikają się nawzajem.
Ostrowite
Historia: Ostrowite, wieś na prawie magdeburskim, znana od średniowiecza pod nazwami Schildern i Schilden, od 1570 roku jako Ostrowite. W 1222 roku książę Konrad Mazowiecki nadał wieś biskupowi Chrystianowi, choć nie jest pewne, o którą miejscowość chodziło. Najstarsza wzmianka pochodzi z 1414 roku, gdy wieś ucierpiała podczas wojny polsko-krzyżackiej. W XV wieku Ostrowite było częścią różnych komturstw, a później powiatu michałowskiego. W 1422 roku Wielki Mistrz Paweł von Russdorf nadał wieś Konradowi Gruenbergowi. Po wojnach napoleońskich wieś trafiła w ręce feldmarszałka Gebharda Leberechta von Blüchera. W czasie II wojny światowej zginęło 23 osoby, a wielu mieszkańców zostało deportowanych.
Kościół Parafialny: Kościół pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła, zbudowany w 1339 roku przez Krzyżaków, jest jedyną ocalałą budowlą z czasów wojen polsko-krzyżackich. Gotycka struktura z barokowymi elementami, w tym neogotycką kruchtą i wieżą. Wnętrze odnowione w 2005 roku. Kościół został zniszczony przez hitlerowców w 1945 roku, zrabowane zostały dzwony i naczynia liturgiczne.
Legenda o Jeziorze Komórzno: Mówi się, że jezioro Komórzno w Ostrowitem powstało w miejscu, gdzie kiedyś stał kościół, który zapadł się do wody. Miejscowi opowiadają o dźwiękach dzwonów słyszanych w nocy i o tajemniczych przedmiotach znajdujących się na dnie jeziora. Według legendy, jezioro jest połączone podziemnym kanałem z Jeziorem Płowęż.
Inne Ciekawostki:
W Ostrowitem znajdował się kiedyś szpital wojskowy, z którego pozostała tylko figurka św. Józefa. W czasie krzyżackiego panowania rycerz Jan z Ostrowitego został zamordowany i wrzucony do jeziora za sprzeciw wobec Zakonu.
Piotrowice
Historia:
Piotrowice, założone w 1331 roku przez biskupa pomezańskiego Mikołaja na prawie chełmińskim, otrzymały 126 włók ziemi. Po przystąpieniu do Związku Pruskiego w 1451 roku, wieś stała się bazą Krzyżaków. Po II pokoju toruńskim (1466) przeszła pod administrację polską, później znalazła się w starostwie prabuckim. Po wojnach szwedzkich była szlachecką wsią czynszową. W XIX wieku mieszkańcy posługiwali się niemieckim, ale używano także polskiego. W okresie międzywojennym Piotrowice były świadkiem działalności konspiracyjnej i wyborów do niemieckiego parlamentu.
Kościół:
Kościół Podwyższenia Krzyża Św., zbudowany w 1360 roku, był użytkowany przez ewangelików, a w 1965 roku przekazany katolikom. Parafia została erygowana w 1360 roku, a na nowo reerygowana 24 września 1989 roku.
Cmentarz:
Nieczynny cmentarz poniemiecki znajduje się na wzgórzu przy drodze do Biskupca. Groby pochodzą z I połowy XX wieku, niektóre płyty nagrobne są czytelne.
Inne Atrakcje:
- Młyn przekształcony w elektrownię wodną nad rzeką Młynówką.
- Dom okryty trzciną.
- Grób nieznanego żołnierza.
- Ruiny dworca PKP na trasie Biskupiec Miasto – Kisielice.
- Nieczynna szkoła podstawowa, wcześniej budynek Straży Granicznej.
- Ruiny pałacu należącego do Delamote’a.
Podlasek
Historia:
Podlasek, wymieniony po raz pierwszy w 1346 roku w dokumencie dotyczącym granic Słupnicy, nie zachował swojego przywileju lokacyjnego. Wieś została zniszczona podczas wojny głodowej. W 1789 roku była królewską wsią z 26 domami. W 1885 roku liczyła 768,7 ha, z czego 231 ha należało do majora Schonleina.
Młyn:
Pierwsza wzmianka o młynie w Podlasku pochodzi z 1619 roku, kiedy to młynarz płacił roczny czynsz w wysokości 4 łasztów i 40 półkorców zboża oraz posiadał dwie włóki ziemi. Młyn został zniszczony podczas wojen szwedzkich, a nowy zbudowano w 1647 roku.
Kapliczka i Cmentarz:
Kapliczka z 1881 roku, znajdująca się w kępie drzew, jest otoczona cmentarzem, na którym spoczywają byli mieszkańcy Podlaska.
Sędzice
Historia:
W XIX wieku, po powstaniu styczniowym, rząd pruski wprowadził wysokie podatki, które doprowadziły do utraty ziemi przez polską szlachtę na rzecz niemieckich właścicieli. W drugiej połowie XIX wieku Polacy zarządzali jedynie 4,993 ha z 58,153 ha ziemi w powiecie nowomiejskim. Wśród zachowanych majątków znajdowały się Sędzice, które należały do rodziny Jackowskich. W 1922 roku Sędzice były częścią Gminy Nowe Miasto i były częścią obszaru dworskiego.
Dworek Szlachecki:
Obecnie budynek mieszkalny, dawniej pełniący funkcję dworu szlacheckiego.
Słupnica
Historia:
Pierwsze wzmianki o Słupnicy pochodzą z przełomu XIV/XV wieku, kiedy to istniał tu późnośredniowieczny gród. Obiekt, zbudowany w dolinie cieku Młynówki, miał formę nieforemnego czworoboku z ostro zakończonymi rogami. W 1346 roku biskup pomorski nadał Mateuszowi urząd sołecki w Słupnicy, określając wieś na 60 włók. W 1789 roku Słupnica była wsią miejską w granicach Biskupca Pomorskiego, liczącą 35 domów mieszkalnych.
Młyn:
XIX-wieczny młyn, położony przy drodze ze Słupnicy do Biskupca nad rzeką Młynówką. Obecnie nieczynny, przekształcony na pomieszczenia mieszkalne.
Cmentarz Sekty Katolicko-Apostolskiej:
Zlokalizowany w lasku za wsią, zawiera dobrze zachowane groby z XIX/XX wieku oraz zadbane aleje parkowe. Sekta, założona w 1866 roku w Biskupcu, miała swoją społeczność w Słupnicy, która liczyła 71 członków w 1885 roku.
Odkryj wszystko, co nasze miasto ma do zaoferowania, i ciesz się niezapomnianymi chwilami na Mazurach.
Kontakt
- Nowe Miasto Lubawskie
- 56 474 23 44, 56 649 88 50
- cit@mcknml.pl
-
Pon-Pt: 12:00 - 15:00
Sob-Niedz: Nieczynne