CHROŚLE
Wieś sołecka położona ok. 6 km na północny zachód od Nowego Miasta Lubawskiego, licząca 341mieszkańców. Po raz pierwszy wzmiankowana w roku 1340 (Kruszeli, później Crossel), kiedy zakon krzyżacki nadaje przywilej lokacyjny dla sołtysa Tilemana Freymfalda. Już w wieku XIV we wsi istniał kościół p. w. św. Wawrzyńca (do roku 1527 parafia wchodziła w skład diecezji pomezańskiej), a parafia obejmowała także Rudę i Nowy Dwór. Pierwszy, drewniany kościół spłonął prawdopodobnie w połowie XIV w. Na jego miejscu proboszcz Mikołaj pobudował nowy. Prawdopodobnie w tym kościele pochowany został Jan Działyński. Jak przekazują dokumenty, w kościele tym znajdowała się płyta nagrobna z napisem:
„Jan Działyński, syn Mikołaja, wojewoda chełmiński, starosta bratiański. Umarł 1588”.
Drugi kościół uległ zniszczeniu na przełomie XVI i XVII w., a ostatni proboszcz w Chroślu, Walenty, umiera w roku 1600. W roku 1612 proboszcz parafii w Skarlinie zbudował trzeci kościół, będący kościołem filialnym parafii skarlińskiej, a od roku 1730 parafii w Radomnie. Kościół ten prawdopodobnie ucierpiał podczas wojny północnej na początku XVIII wieku i przez wiele lat nie remontowany, został ostatecznie rozebrany w roku 1776.
- Cmentarz ewangelicki, przy drodze polnej wiodącej w kierunku Rudy. Założony w połowie XIX wieku, obecnie nieczynny. Powierzchnia ok. 0,25 ha, teren nie ogrodzony, zakrzaczony i zadrzewiony. Na cmentarzu kilkanaście zdewastowanych nagrobków, najstarszy z roku 1916.
- Kapliczka, w centrum wsi. Murowana z cegły, na planie kwadratu, w formie trzyczęściowego obelisku wysokości 3,5 m, otynkowana. Na szczycie kapliczki figura Chrystusa w koronie z berłem i jabłkiem w dłoni, wysokości 1,20 m. Na kapliczce napis:
„Króluj nam Chryste. 1946”.
Dookoła kapliczki niskie, metalowe ogrodzenie. - Zabudowa wsi. Wokół owalnej ulicy, której fragmentem przebiega szosa z Radomna do Nowego Dworu, kilka zabytkowych budynków, m.in.:
• Szkoła – zbudowana na początku XX wieku, murowana z cegły na kamiennej podmurówce. Fasada frontowa 8-osiowa, fasada wschodnia 4-osiowa, dach dwuspadowy kryty falistym eternitem. Obecnie w budynku mieszczą się mieszkania.
• Dom nr 2 – zbudowany w końcu XIX wieku. murowany z cegły, nieotynkowany, parterowy. Fasada frontowa 5-osiowa z wejściem pośrodku. Dach dwuspadowy, kryty dachówką.
• Dom nr 5 – zbudowany w końcu XIX wieku, murowany z cegły, otynkowany, parterowy. Fasada frontowa 3 osiowa z wejściem pośrodku, dach dwuspadowy.