Tylice
Wieś sołecka położona ok. 4 km na wschód od Nowego Miasta Lubawskiego, zamieszkana obecnie przez 643 mieszkańców. Pierwsza wzmianka pochodzi z roku 1319. W tym roku istniał już w Tylicach kościół. Informacja z roku 1326 podaje, że Tylice są własnością biskupów chełmińskich będącą w posiadaniu wasala Mikołaja z Tylic. W roku 1488 biskup chełmiński Stefan z Nidzicy nadaje rodzinie Kostków z Tyliczek prawo patronatu nad kościołem. W roku 1885 Tylice zamieszkiwało 645 mieszkańców (w tym 633 katolików).
- Zespól podworski. Dwór zbudowany w roku 1829, murowany z cegły, parterowy ze strychem, podpiwniczony, od zachodu przylega parterowa przybudówka. Fasada frontowa 7-osiowa z wejściem w centralnym ryzalicie, przez werandę wspartą na filarach podtrzymujących kryty balkon. Obok budynki gospodarcze, wśród nich zbudowany w roku 1929, murowany z cegły. Piętrowy.
- Kościół parafialny p.w. św. Michała Archanioła. Parafię w Tylicach erygowano już prawdopodobnie ok. 1300 roku. Pierwotny kościół musiał ulec zniszczeniu, gdyż w roku 1700 rozpoczęto budowę nowego, drewnianego kościoła. Konsekracji nowego kościoła dokonał 29.10.1709 roku biskup T. Potocki, o czym informuje drewniana tablica z inskrypcją w języku łacińskim, znajdująca się we wnętrzu kościoła. stanowiąca swoisty dokument konsekracji. Pożar, który wybuchł w nocy z 7 na 8 grudnia 1990 roku zniszczył kościół w znacznym stopniu. Dzięki inicjatywie miejscowego proboszcza i ofiarności społeczeństwa kościół bardzo szybko został odbudowany. We wnętrzu na uwagę zasługuje ołtarz główny, barokowy z XVIII wieku, konsekrowany w 1709 roku z obrazem Przemienienia Pańskiego i ruchomym obrazem patrona kościoła św. Michała Archanioła. Kościół posiada 2 boczne ołtarze: po lewej stronie – ołtarz Matki Bożej z drewnianą XVIII-wieczną figurą i po prawej stronie – ołtarz Serca Jezusowego z gipsową figurą i obrazem św. Rodziny w nadstawie, pochodzącym z początku XX wieku. Przed wejściem głównym do kościoła krzyż misyjny postawiony w 1984 roku w miejscu starszego.
- Na przykościelnym cmentarzu szereg pochodzących z przełomu XIX i XX wieku nagrobków m.in. ks. Walentego Jarzębskiego – zakonnika z klasztoru w Łąkach, zmarłego 27.08.1896 r.. Anastazji z Dębskich Graduszewskiej (ur. 15.04.1860 – zm. 26.02.1917), Józefa Graduszewskiego (urodz. 27.08.1853 r. – zmarł 11.10.1910 r.), Hypolita Żmijewskiego – reformata (ur. 16.02.1816 – zmarł 19.05.1896 r).
- Cmentarz parafialny przy drodze prowadzącej w kierunku Bratiana. Założony na początku XX wieku, rzymsko-katolicki. powierzchnia ok. 1 ha, ogrodzony drewnianym parkanem. Dwie alejki przecinające się pod kątem prostym dzielą cmentarz na cztery kwatery z drewnianym krzyżem pośrodku. Brama cmentarna murowana; cegły, obok dwie furty. Nad bramą napis: „Niech spoczywają w pokoju”, powyżej metalowy krzyż.
- Figura św. Michała Archanioła obok plebanii. Na trójelementowym cokole figura św. Michała Archanioła, z tarczą i mieczem w ręku, zabijającego smoka. W górnej części cokołu napis:
„Św. Michale czuwaj nad nami. Swojemu opiekunowi wdzięczni parafianie”.
Dookoła ceglany murek w kształcie czworoboku z drewnianą furtką. - Kapliczka przy szosie prowadzącej do Pacołtowa. Zbudowana w roku 1994. Murowana z cegły na planie kwadratu, wysokości 5 m, otynkowana. Na 2.5 m cokole przeszklona z trzech stron wnęka z ceramiczną figurą Chrystusa 0.8 m wysokości. Powyżej dwuspadowy daszek kryty dachówką, zwieńczony metalowym krzyżem. Na cokole marmurowa tablica z napisem:
„Jezu Chryste Ukrzyżowany zmiłuj się nad nami”.
Poniżej tablicy umieszczono serce oplecione cierniem. - Krzyż przydrożny w rozwidleniu dróg z cmentarza do lasu i osiedla przy gospodarstwie rolnym. Wzniesiony w roku 1984, drewniany, 7.5m wysokości, wstawiony w dwustopniową, betonową, kwadratową podstawę. Dokoła krzyża drewniane ogrodzenie. W otoczeniu wiele brzóz.
- Krzyż przydrożny przy drodze z Tylic do Nowego miasta Lubawskiego o wysokości 6 m. na betonowej podstawie.
- Krzyż przydrożny w rozwidleniu drogi z Jakubkowa do cmentarza i wschodniego krańca wsi. Między dwiema 100-letnimi lipami, drewniany. 5m wysokości. Krzyż wzniesiony staraniem p. Szczepańskiego w roku 1992, stoi w miejscu poprzedniego, zniszczonego podczas okupacji hitlerowskiej.
- Krzyż przydrożny przy drodze z Tylic do wsi Kuligi, na terenie posesji należącej do p. Oczkowskich. wysokość 6 m. na betonowej podstawie.
- Zabytkowe domy:• Dom nr 17 – Zbudowany w roku 1909, murowany z cegły, parterowy ze strychem, otynkowany, fasada frontowa 5-osiowa z oknami ujętymi w ozdobne walki z tynku.
• Dom nr 20 – Zbudowany na początku XX wieku, murowany z cegły, parterowy ze strychem, nieotynkowany. fasada frontowa 5-osiowa z wejściem pośrodku. Nad wejściem facjatka z ozdobnym daszkiem. Obecnie mieści pocztę.
• Dom nr 21 – Zbudowany w roku 1900. murowany z cegły, parterowy ze strychem, otynkowany, fasada frontowa 3-osiowa z wejściem pośrodku.
• Dom nr 39 – Szkoła Podstawowa. Budynek zbudowany na przełomie XIX i XX wieku, murowany z cegły, piętrowy. Fasada frontowa 18-osiowa, w tym 4 otwory wejściowe.
• Dom nr 43 – Zbudowany na początku XX wieku, murowany z cegły, parterowy, otynkowany. Fasada frontowa 3-osiowa z wejściem pośrodku i facjatą na strychu. Dach dwuspadowy kryty białą dachówką.
• Dom nr 44 – Zbudowany w 1900 roku. murowany z cegły. parterowy, nieotynkowany. Fasada frontowa 7-osiowa z centralnym pseudoryzalitem. a w nim wejście, powyżej okrągłe okienko i sterczyny z cegieł. Dach dwuspadowy kryty płytkami. Budynek należy do parafii.
• Dom nr 49 – Zbudowany w l połowic XIX wieku. Murowany z cegły, parterowy, otynkowany. Fasada frontowa 6-osiowa.
• Dom nr 60 – Zbudowany na początku XX wieku, murowany z cegły, parterowy ze strychem, nieotynkowany. Fasada frontowa 4-osiowa - TYLICE – LEŚNICTWO, pomniki przyrody Na terenie leśnictwa Tylice znajduje się 5 pomników przyrody:
• Skupienie 2 buków (w oddziale leśnym 30f) w wieku ok. 150 lat, o obwodzie 330 i 335 cm, wysokości 24 i 25 m;
• Buk pospolity (w oddziale leśnym 31b) o obwodzie 320 cm i wysokości 25 m, w wieku ok. 150 lat:
• Sosna pospolita (w oddziale leśnym 17b) o obwodzie 365 cm, wysokości 23 m i wieku 170 lat:
• Skupienie 2 dębów (w oddziale leśnym 12t) o obwodzie 330 i 315 cm, wysokości 24 i 25 m i wieku ok. 160 lat, za okazy pomnikowe uznano je w roku 1988.
• Piątym pomnikiem jest lipa. rosnąca przy leśniczówce, o obwodzie 640 cm i wieku ok. 500 lat. W roku 1994 lipa przewróciła się, pozostał jedynie pień o wysokości kilkunastu m. - TYLICE – TYLICZKI, cmentarz pobaptysterski między szosą a lasem, od zachodu przylega do głębokiego rowu. Obszar 40 x 30 m z trzema ocalałymi nagrobkami. Teren trudno dostępny, zakrzaczony. zadrzewiony. Cmentarz założony w końcu XIX wieku, po roku 1945 nie użytkowany.
- Z Tyliczkami (obecnie część wsi Tylice) związana jest postać gen. brygady Mikołaja Adolfa Waraksiewicza. który mieszkał tu od roku 1933.
Mikołaj Adolf Waraksiewicz ur. 10.02.1881 roku, oficer rosyjskiej kawalerii. W latach 1915 – 1917 – zastępca dowódcy ułanów Legionu Pułaskiego w Rosji, następnie pułku ułanów Dywizji Strzelców Polskich i Korpusu Polskiego na wschodzie. Po odzyskaniu niepodległości organizator i dowódca II Pułku Ułanów, następnie III Brygady Jazdy oraz XVII Brygady Kawalerii, a w latach 1929-31 dowódca IV Brygady Kawalerii. Awans na generała brygady otrzymał 01.01.1928 roku. W roku 1933 w stan spoczynku, osiedlił się w Tyliczkach zamieszkując w niewielkim majątku nad jeziorem.
Po kampanii wrześniowej w niewoli niemieckiej. Po zwolnieniu w rezerwie personalnej Naczelnego Wodza. W roku 1946 wraca do Polski. Żyje bardzo skromnie. W roku 1949 umiera mu żona i pochowana zostaje w grobowcu w parku, tuż nad brzegiem jeziora. Generał umiera 13.09.1960 roku i pochowany zostaje na cmentarzu parafialnym w Nowym Mieście Lubawskim. Zwłoki żony po śmierci Generała zostają ekshumowane i przeniesione do wspólnej mogiły na cmentarzu parafialnym w Nowym Mieście Lubawskim.