SKARLIN

Wieś sołecka położona ok. 8 km na północny zachód od Nowego Miasta Lubawskiego, zamieszkała obecnie przez 655 mieszkańców.
Wzmiankowana po raz pierwszy w roku 1339 (jako „Zcyrlin „) wchodząc w skład wójtostwa bratiańskiego. Parafię w Skarlinie erygowano prawdopodobnie już ok. 1330 roku. Lista strat wojennych z 1414 roku informuje o spaleniu miejscowego kościoła i 30 gospodarstw. Łącznie straty wyceniono na 3000 grzywien. Od roku 1570 Skarlin stanowi własność królewską wchodzącą w skład starostwa bratiańskiego. W roku 1885 Skarlin zamieszkiwało 1070 mieszkańców z czego 914 stanowili katolicy, 143 ewangelicy i 13 Żydzi. W tym czasie istniały dwie szkoły: katolicka – zatrudniająca 2 nauczycieli, do której uczęszczało 130 uczniów i ewangelicka, do której uczęszczało 30 uczniów.

1. Kościół parafialny pw. św. Bartłomieja. Zbudowany ok. 1330 roku, murowany z kamienia z dodatkiem cegły, orientowany, gotycki. Odnowiony w roku 1793. Mury nawy i prezbiterium wsparte przyporami.
   Od zachodu kwadratowa wieża z zegarem i namiotowym dachem krytym dachówką. Dachy nad nawą i prezbiterium dwuspadowe kryte dachówką. Wnętrze XX-wieczne. Przy wschodniej ścianie prezbiterium nagrobki trzech księży (Karola Rohowskiego – 1807-1898: Franciszka Nowaka 1860-1935 i Feliksa Komkowskiego 1892-1961 – kanonika kapituły chełmińskiej, delegata biskupiego, dziekana nowomiejskiego) pracujących w skarlińskiej parafii. Są to pozostałości przykościelnego cmentarza.
   W południowo-zachodnim narożniku ogrodzenia kapliczka z figurką św. Teresy. Od zachodu murowana kostnica z 1904 r. Z tego samego okresu pochodzi plebania. Na północnej ścianie kościoła tablica upamiętniająca ofiary II wojny światowej.
2. Cmentarz ewangelicki we wschodniej części wsi, poza zwartą zabudową. Założony w roku 1918. czynny do roku 1945. Powierzchnia ok. 0.8 ha. teren nie ogrodzony, zadrzewiony (wiek drzewostanu ok. 80 lat) i zakrzaczony. W centralnej części 2 okazale lipy, brak nagrobków.
3. Nagrobki ofiar II wojny światowej na cmentarzu parafialnym położonym na północ od kościoła.
   Po prawej stronie alei głównej nagrobek ufundowany przez społeczeństwo w roku 1974. Na nagrobku tablica z napisem:
   „Tu spoczywają ofiary terroru niemieckiego z dnia 02.11.1944”
   oraz nazwiska 7 zamordowanych.
   Po lewej stronie alei głównej nagrobek kobiet narodowości żydowskiej, ofiar ewakuacji obozu w Gwiździanach, rozstrzelanych podczas marszu ewakuacyjnego, po lewej stronie szosy wiodącej z Nowego Miasta Lubawskiego do Biskupca, w lesie, przy rozwidleniu drogi w kierunku Skarlina. Ciała po wojnie ekshumowane i przeniesione na cmentarz parafialny w Skarlinie. Napis na nagrobku: „Tu spoczywa 25 kobiet narodowości żydowskiej pomordowanych przez okupanta hitlerowskiego – 1945”
4. Krzyż-pomnik w centrum wsi. Żelbetonowy krzyż o wysokości 4,6 m z 12 zielonymi szybkami (symbolizującymi 12 apostołów) i szybką w kolorze pomarańczowym (symbolizującą Chrystusa). Zbudowany dzięki inicjatywie państwa Marty i Stefana Krzywkowskich ze Skarlina, odsłonięty został 26 listopada 1989 roku. Krzyż poświęcono pamięci mieszkańców wsi Wawrowice, Lekarty i Skarlin wywiezionych w styczniu 1945 roku w głąb Rosji. Na tablicy umieszczono napis:
   „Ofiary mieszkańców parafii Skarlin deportowanych przez: NKWD do ROSJI Sowieckiej w roku 1945 w okolice Charkowa, którzy nie powrócili do Ojczyzny”
   oraz 17 nazwisk osób deportowanych.
5. Kapliczka na zachodnim krańcu zwartej zabudowy wsi. Murowana z cegły. 4 m wysokości, otynkowana. posiada 2 wnęki. W dolnej wnęce ceramiczna figura Chrystusa 0,8 m wysokości, a w górnej figurka Matki Boskiej ok. 40 cm wysokości. Daszek tworzą 4 trójkątne szczyty zwieńczone metalowym krzyżem. Dookoła drewniane ogrodzenie, obok dwie 150-letnie lipy.
6. Kapliczka przy szosie prowadzącej w kierunku Nawry. na wschodnim krańcu wsi. Murowana z cegły na planie kwadratu, otynkowana. 4 m wysokości. W narożnikach cokołu niewielkie przypory. We wnęce figura św. Antoniego z Dzieciątkiem. Daszek tworzą 4 trójkątne szczyty zwieńczone metalowym krzyżem.
7. Figura Matki Boskiej w ogrodzie przed domem nr 52. Na dwustopniowej podstawie stoi cokół 3 m wysokości z 1.2 m wysokości figurą Matki Boskiej na szczycie. Na cokole napis:
   „Królowo Polski przedłóż prośby nasze przed tron Syna Twego „.
8. Kuźnia zbudowana na początku XX wieku. murowana z cegły, od wschodu część drewniana. Narożnik północno-wschodni wsparty na drewnianym słupie tworzy podcień. Dach dwuspadowy kryty dachówką.
9. Zabytkowa zabudowa wsi. Zabytkowy dom:
   • Dom nr 4 – Budynek zbudowany na początku XX wieku, murowany z cegły na kamiennej podmurówce, parterowy ze strychem, nieotynkowany. Fasada frontowa 4-osiowa z pseudoryzalitem, w nim wejście. Nad wejściem facjata. Narożniki domu i ryzalitu boniowane. Dach dwuspadowy kiyty dachówką, nad facjatą – oddzielny.
   • Dom nr 18 – Zbudowany w II połowie XIX wieku, drewniany (częściowo murowany) parterowy, otynkowany. Fasada frontowa 3-osiowa z wejściem pośrodku. Dach dwuspadowy, od wschodu kryty strzechą, od zachodu falistym eternitem.
   • Dom nr 22 – Zbudowany w II połowic XIX wieku, parterowy. otynkowany. Fasada frontowa 5-osiowa.
   • Dom nr 26 – Zbudowany w połowic XIX wieku, drewniany na podmurówce, konstrukcji zrębowej. Stoi frontem do drogi. Fasada frontowa 3-osiowa. Dach dwuspadowy kryty strzechą.
   • Dom nr 30 – Zbudowany w połowic XIX wieku, drewniany. Obrzucony gliną i otynkowany. Stoi frontem do drogi. Fasa-da trzyosiowa. dach dwuspadowy kryty strzechą
   • Dom nr 34 – Zbudowany w połowie XIX wieku, drewniany, otynkowany. Fasada frontowa 3-osiowa z drewnianą werandą. Dach dwuspadowy kryty strzechą.
   •Dom nr 38 – Zbudowany w połowie XIX wieku, drewniany, konstrukcji zrębowej na podmurówce. Fasada 3-osiowa. Dach dwuspadowy kryty strzechą.
   • Dom nr 41 – Zbudowany w połowie XIX wieku, drewniany i otynkowany. Fasada frontowa 3-osiowa, z nowszą murowaną werandą. Dach dwuspadowy kryty strzechą.
   • Dom nr 52 – Zbudowany w połowie XIX wieku, murowany z cegły, piętrowy, otynkowany. Fasada frontowa 5-osiowa z ryzalitem, nad nim taras. Dach wielopołaciowy.
   • Dom nr 65 – Zbudowany na przełomie XIX i XX wieku, drewniany (częściowo murowany), piętrowy, otynkowany. Fasada frontowa 3-osiowa, wejście we wschodnim szczycie.
   • Dom nr 84 – Dawna szkoła. Zbudowany na początku XX wieku, murowany z cegły, parterowy, nieotynkowany. Fasada frontowa 4-osiowa.